"Tác phẩm của tôi làm đảo lộn cách nghĩ, đó phải chăng cũng là một trò chơi, trò chơi vô tăm tích" - mấy lời bộc bạch của Nguyễn Huy Thiệp - 2012.
Nguyên là bài Danh càng cao, họa càng nhiều lấy t� nguồn
Tôi t� hào là nhà văn gây cảm hứng cho nhiều người viết trong hai mươinăm qua, nhưng tôi cũng biết thân biết phận, danh càng cao thì họa càng nhiều,điều đó chẳng hay ho gì đâu.
Xuấthiện lần đầu tiên năm 1986 vớiTướng v� hưu, ông lập tức gây sửngsốt cho người đọc, và suốt 20 năm qua, mỗi tác phẩm của ông đều khuấy đảo cáikhông khí vốn tịch mịch của văn chương Việt.Những tác phẩm ấy gây tranhcãi v� cách hiểu, cách đọc, cách phê bình văn học, tạo s� hứng thú cho c� ngườiđọc, nhà phê bình, người quản lý. Sống, đau đớn, chiêm nghiệm, tỉnh thức, đểrồi lại mê man, tìm kiếm� ông trình bày cuộc sống như nó đang là, đ� đời sốngt� nó hiện lên ý nghĩa.
1/
Ôngthường đón nhận người yêu k� ghét tác phẩm của mình bằng n� cười kiêu bạc. Giờtóc đã điểm sương, ông có còn gi� được s� kiêu bạc ấy khi có người nói “NguyễnHuy Thiệp suy rồi�, “Nguyễn Huy Thiệp đang b� bắn chết trong văn học�, “NguyễnHuy Thiệp chấp chới trong s� sống và cái chết”�?
Chừngnào còn bên nam bên n�, bên ghét bên yêu là mình còn. Xuất hiện lần đầu tiênnăm 1986, bắt đầu thời k� đổi mới, năm tôi 36 tuổi, đến gi� đã 63 tuổi, qua bacon giáp, cũng là lúc kết thúc s� nghiệp văn học của mình, kết thúc cuộc đời.Có một cái duyên: tác phẩmTướng v� hưucủa tôi in đầu tiên� Sài Gòn, và bây gi�, tác phẩm cuối cùng cũng được in và bày bán trước tiên ởđây. Dù nhiều luồng dư luận khác nhau nhưng không ai chối b� rằng nó vẫn mangchất Nguyễn Huy Thiệp. Càng tàn bạo, càng nhọc nhằn, đau đớn, hoang mang thìcàng gần đến đạo. Tác phẩm của tôi làm đảo lộn cách nghĩ, đó phải chăng cũng làmột trò chơi, trò chơi vô tăm tích.
2/
Ông đã viết hơn mười tác phẩm kịch, chèo, khi viết ông có nghĩ đến việcchuyển nó lên sân khấu biểu diễn?
Cuộcđời sáng tạo mỗi người có một con đường riêng, một s� phận riêng. Rất nhiềungười tài khi mới bước vào s� nghiệp đều b� người đi trước coi là không biếtviết. Hồi tôi bắt đầu xuất hiện trên báo chí đã từng b� những người biên tậpcho là lối viết cọc cạch, không phải văn học, nên chuyển ngh� khác! VớiմDzԲướm, chính Trần Đăng Khoa còn nói: “Mọi người b� ông Thiệp lừa hết, ôngấy chẳng biết gì v� chèo cả�. Chúng ta sống trong cuộc đời, tất c� mọi ngườiđều đi trong cõi hỗn độn vô minh, như th� một đầm lầy đen tối. Trong đầm lầymay mắn nhô lên một vài mỏm đá, những mỏm đá ấy có th� là Nguyễn Du, Bùi XuânPhái� Nếu không có những mỏm đá nhô lên trên đầm lầy thì người ta biết đi đâu…Có những hòn đá bước lên b� thụt xuống mất tiêu luôn, nhưng cũng có những hònđá giúp ta đứng lên đi tiếp. Với mỗi kịch bản sân khấu, tôi làm hết mình.
Tôimuốn bước đầu m� ra một cách xem, nghe, nhìn mới. Tôi tưởng tượng Vong bướm sẽthoát khỏi sân khấu truyền thống, được trình diễn trên một sân khấu hoành trángnhư cuộc thi hoa hậu, với ánh sáng tưng bừng, và dàn đồng ca là hàng trăm côgái� Trong l� trao giải tại Ý, tôi đã từng chứng kiến hàng trăm sinh viên hátnhững bài dân ca nổi tiếng của Ý gây không khí náo nhiệt. Những giá tr� văn hoác� truyền như chèo, cải lương, tục ng� ca dao� không th� ch� trình diễn � máiđình cây đa. Nếu không bước vào không gian sân khấu hiện đại, không biết biếnhoá, nó s� chết. Có những tác phẩm mà thời điểm ra đời và thời điểm xuất hiệncó khi không trùng nhau, như vở�Nguyễn Trãi � Đông QuancủaNguyễn Đình Thi, hay v� Ba ch� em của Tchekhov đến nay vẫn chưa được dựng.
3/
Trongcác tác phẩm của ông, nhân vật đều hiện lên với tất c� s� trái ngược: trắngđen, tinh khiết, tục tằn� Dường như ông yêu cuộc sống với những gì đẹp đ� và cảs� thô nhám?
Ngườiviết văn chúng tôi rất khó lý giải v� tác phẩm của mình. Văn học là một côngviệc lao động đặc biệt, ph� thuộc chuyện người viết sống th� nào mới có cái đểk� cho người khác nghe. Tôi nh� giai thoại v� Dostoevsky, khi người ta hỏi ôngthích nhất tác phẩm nào, ông nóiAnh em nhà Karamazov, ông thúthực đã viết khi đang b� bệnh trĩ hoành hành. Viết giúp ông trượt qua nỗi đaurất thực đó. Ông viết v� nỗi đau của chính chúng ta, không phải nỗi đau xa xôinào. Con người sống trong tăm tối vô minh. Đi tìm con đường sống cho con người,nhiều khi phải rất đau đớn v� c� th� xác và nội tâm, phải trải qua những đắngcay, trần trụi nhất mới có th� viết những tác phẩm có lòng t� bi h� x�, đó cũnglà hạnh phúc� Hãy làm bằng sức của mình, đừng c� gắng, c� rất mệt� Một bạn viếtvăn tr� đã nói với tôi rằng: “Văn học của ta rất ít muối, tác phẩm của ông làmuối xát vào lòng người đọc�. Điều đó an ủi tôi nhiều. Viết là làm cho bản thânvà một vài người quanh ta khá khẩm hơn lên một chút, đó là cái nhìn rất thực tếcủa tôi v� cuộc sống nói chung và ngh� thuật nói riêng.
4/
Đit� truyện ngắn đến truyện dài, tiểu thuyết, phê bình văn học, và bây gi� làkịch thơ, chèo� sắp tới không biết ông s� còn đi đâu?
Hãysống với cái đang là, đang diễn ra. Tôi cũng có những d� cảm lạc quan, nhưng đểthành hình cái gì thì phải chờ� gió đông thôi (cười ý nh�). Có những cái là sứcngười, có cái phải nh� sức giời nữa. Tôi sống tu� duyên, nhưng luôn c� gắng đểviết hay nhất có th�. Nền văn học cũng phải đa dạng, nhìn ra những cái mớitrong tương quan chung. Chúng ta rất cần những kịch bản sân khấu phá cách. Mỗingười hãy dựng trong lòng mình một sân khấu chèo riêng choVong bướm.Như th� mới có cơ may gi� gìn và làm mới văn hoá c� truyền. Giá tr� dân tộcngày càng phải bảo tồn theo cách mới, đó chính là cuộc sống phía trước, là hyvọng.
5/
Vong bướm làtuyên ngôn v� ngh� thuật, v� thân phận của người ngh� sĩ?
Tôi cũng sắc sắc không không, cũng có lúcnói dối, có lúc nói thật, có lúc vụng dại� không có tuyên ngôn chung cho tất c�.Nhà văn là một người làm ngh�, viết trước tiên là cho mình. “Khi mê bùn ch� làbùn, ng� ra mới biết trong bùn có sen”� � đời nó th�, nhiều nghịch lý lắm, cókhi người vô đạo đức lại c� ra r� nói v� đạo đức, người lương thiện lại toànnói ra điều ác. Thiện ác, đúng sai, hay d� chính là cuộc sống. Chúng ta rấtnhiều người viết được văn, nhưng không phải ai cũng được chọn. Đấy cũng là điềuđộc đáo của tạo hoá.
TrangChâu gửi mộng tan thành bướm� Bướm v� tan mộng hoá Trang Châu…�մDzԲướmphảng phất hương v� của đạo Phật, Lão, Trang. Đến tuổi này vuibuồn được mất cũng như nhau, thấy đời văn cuối cùng được tiếp đón chân tình,nồng nhiệt là quý lắm rồi. Mối quan h� quan trọng nhất trong xã hội là chuyệntình, chuyện đạo, chuyện đạo nói cho cùng cũng là âm dương. Đàn ông hay đàn bàcũng phải bước qua xác rất nhiều “đàn� mới nên người. Càngtàn bạo, càng nhọc nhằn, đau đớn, hoang mang thì càng gần đến đạo. Tác phẩm củatôi làm đảo lộn cách nghĩ, đó phải chăng cũng là một trò chơi, trò chơi vô tămtích.
6/
Ưu tư lớn nhất của ông v� s� tha hoá của con người trong cơn lốc củacuộc sống hiện đại?
Xã hội càng phát triển, càng khó mà xácđịnh đúng sai hay d�, vì th� nhiều th� gi� lên ngôi. Hiện sinh trong tác phẩmcủa tôi là trực ng�. Thật s� con người rất oái oăm. Muốn tr� thành nhà văn,phải rất tinh vi, đi vào cái vi t� của con người. Lòng người càng ngày càng oáioăm, tr� con lấy nhau, b� nhau như bỡn.
Vừarồi tôi đi thăm mấy nhà tr� của khu công nghiệp Bình Dương, thấy nhiều đôi traigái đ� con không đ� tiền nuôi, đem cho một cách thản nhiên. Một người đàn ônglàm t� thiện phải than trời vì nhiều tr� b� b� rơi đến nỗi ông nhận không xu�.Cái ác ph� biến đến nỗi người ta không biết đó là ác nữa. Nếu ch� nhìn nhữngkhu công nghiệp hào nhoáng, làm sao thấy được những nhà tr� chật chội đầy trẻcon có cha m� mà vẫn m� côi, những người công nhân cuộc sống ức ch�, thiếu hụtnghiêm trọng c� v� đời sống tinh thần, vật chất. Chứng kiến những điều đangdiễn ra, tôi đau lòng, giật mình. Chúng ta đâu cần phải hoành tráng, hàonhoáng, hãy phát triển t� t� đ� nâng cao trình đ� dân chúng. Hoà nhập th� giớilà chơi với người giỏi hơn mình, nếu không vững s� rất d� b� áp đặt luật chơicủa h�. Trong xã hội ch� có một b� phận theo kịp, nhưng dân chúng thì b� thiệtthòi rất nhiều. Bất ổn t� đó mà sinh ra.Vong bướmcảnh tỉnhcon người đừng rời b� thiên nhiên, hãy quay tr� v� với cái gốc gác làng quê củamình. Văn học như cái phanh, làm cho con người sống chậm, sống t� t� hơn.
7/
Nhiềungười gọi ông là “người nhà quê còn sót lại trong văn học Việt Nam�. Làm thếnào đ� ông gi� được cái nhà quê ấy trong đời thường?
Hình ảnh Điệp Lang rời b� quê hương, tổtiên, đi tìm ánh sáng đô th�, cũng là hình ảnh của nhiều văn ngh� sĩ đươngthời, nhiều khi ch� là ảo tưởng, rất nhiều người chết dọc đường, vẫn là một anhnhà quê. � phương Tây có những thương hiệu được gìn gi� hàng trăm năm, quanhiều th� h�, cha truyền con nối. Nhưng � Việt Nam, những thương hiệu lớn lậpra t� th� h� đầu có ai nối nghiệp đâu. Chúng ta thiếu s� bàn giao, không có thếh� tiếp nối trong tất c� mọi lĩnh vực. Những giá tr� cha ông bao nhiêu công sứcdựng nên đã b� phá tan tành bởi tư duy nhiệm k�. Rất nhiều th� h� ngh� sĩ đãchết dọc đường vì những cám d�.
Tôicũng vậy thôi, mảnh đất nhà quê của tôi cũng mất một nửa rồi, ch� còn cái vườnrau. Ngày xưa còn có cái cây to, gi� không còn nữa. “Nhà ông bán đi rồi/ V� lămle � vú/ Con tấp tểnh đi bồi…� Y như Tú Xương vậy thôi. Còn cơm áo gạo tiền,còn th� h� con cháu, không bán không xong với nó!
Ngày xưa ít tiền, danh tiếng ít, sống hạnh phúchơn. Thời đó cũng có đau kh� nhưng là đau kh� giải thích được, là đau kh� thôngthường của từng người đối mặt với cái ác. Những cái ác có lý. Không phải đốidiện với cái ác vô lý, không giải thích được như bây gi�.
8/
Ôngcó b� lạc lõng trong nhịp th� hôm nay? Điều gì giúp ông sống vui mỗi ngày?
Xãhội bây gi� đâu có như xưa, phải hoà nhập ch�, nhảy ra khỏi đoàn tàu định mệnhlà chết liền. Dù chen chúc vẫn phải trèo lên. Phải vào hội sách, bán sách mớinuôi được gia đình, mới ký được hợp đồng với NXB Tr� ch�! Mỗi cuốn sách có mộts� bắt đầu khác nhau, hai v� kịch của tôiNhà ôsinvà VDzԲướmin lần đầu tiên trên báo Sài Gòn Tiếp Th�. Trong đó,մDzԲướmin thành sách một tháng sau. Rồi tôi được NXB Tr� mua bản quyềntoàn b� tác phẩm (44 truyện ngắn và tuyển tập truyện, tr� cuốnմDzԲướm), s� dụng trong năm năm với tr� giá 500 triệu đồng. Như th� cũng oáchrồi. Nếu rời xa những công việc quen thuộc ấy tôi biết làm gì. Vừa tu, vừakhông tu. Tu giữa ch� đời.
Giúp tôi sống vui có nhiều th�, trong đó cóvăn chương. Văn chương vừa là cứu cánh, vừa là công việc. Văn chương là đạogiúp mình sáng nước hơn, nhìn ra những cái mới, giúp mình chia s� được với vợcon, bạn bè, mọi người. Văn là người, giống như tần sóng radio, có người bắtđược sóng, có người không, cũng là chuyện thường.
9/
Trong buổi giao lưu với sinhviên Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, nhiều ý kiến tâm đắc với Vong bướm, dường như lớp tr� đón nhận tác phẩm củaông đã cởi m� hơn?
Xãhội mình đang phân hoá khốc liệt vì đời sống, phương thức sống, k� c� giới tríthức. Những nhà nghiên cứu, những người tr� có điều kiện kinh t�, tri thức nhấtđịnh, trình đ� ngoại ng� tốt� d� nhận ra những giá tr� thực.
10/
Ông nghiệm ra điều gì t� những được mất trong nghiệp dĩ của mình?
Tôi sống ch� yếu bằng s� nghiệp viết lách,nhưng cũng không ăn thua, cũng phải theo thời, bán đất đi đ� sống. Ngẫm lạingày xưa ít tiền, danh tiếng ít, sống hạnh phúc hơn. Thời đó cũng có đau khổnhưng là đau kh� giải thích được, là đau kh� thông thường của từng người đốimặt với cái ác. Những cái ác có lý. Không phải đối diện với cái ác vô lý, khônggiải thích được như bây gi�. Nhà văn mình rất ít người nhận ra điều ấy, cóngười nhận ra, đau lòng, nhưng không dám viết. Văn học cũng nhận ra, nhưng chậmhơn văn học dân gian. Văn học nếu không nhận ra điều ấy thì chúng ta cũng giốngnhư súc vật thôi, không có linh hồn, không có tình. Tôi mong văn học Việt Namngày càng cởi m�, có nhiều tác phẩm mới, đẹp đ� hơn nữa� Tôi t� hào là nhà văngây cảm hứng cho nhiều người viết trong hai mươi năm qua, nhưng tôi cũng biếtthân biết phận, danh càng cao thì ho� càng nhiều, điều đó chẳng hay ho gì đâu.
===========
Vương Trí Nhàn's Blog
- Vương Trí Nhàn's profile
- 10 followers
