Nguyễn Huy Thiệp trong mắt các đồng nghiệp � nước ngoài
K� chuyện người Pháp đánh giá caoNguyễn Huy Thiệp th� nào cũng như phân tích giá tr� văn chương, cái biệt tàicủa Nguyễn Huy Thiệp, nhà phê bình Thụy Khuê bày t� “có cảm tưởng trong nướckhông hiểu Nguyễn Huy Thiệp với đúng tầm vóc của ông�.
Nhànghiên cứu, phê bình Thụy Khuê, một người bạn rất thân thiết với Nguyễn HuyThiệp và có công lớn giới thiệu Nguyễn Huy Thiệp ra quốc t�, đặc biệt là ởPháp, vừa có buổi trò chuyện v� Nguyễn Huy Thiệp sáng 25.2 tại chính Không gianNguyễn Huy Thiệp được nâng cấp t� ngôi nhà xưa của c� nhà văn � Hà Nội. Khônggian đang dần được hai con trai của c� nhà văn hoàn thiện.
Lầnv� nước này, � tuổi 80, bà Thụy Khuê trao tặng gia đình nhiều tư liệu quý vềNguyễn Huy Thiệp mà bà lưu tr� rất cẩn thận trong 30 năm tình bạn giữa nhà văntài năng và nhà phê bình tinh tường.
NgườiPháp đánh giá cao Nguyễn Huy Thiệp
NguyễnHuy Thiệp được dịch � Pháp nhiều nhất. Tuyển tập 45 truyện ngắn đặc sắc nhấtcủa Nguyễn Huy Thiệp đã được dịch trong tuyển tập tại Pháp. Ông cũng là nhà vănViệt Nam duy nhất được phát hành sách b� túi � Pháp. Có nghĩa sách của ông cónhiều bạn đọc, tên tuổi của ông ph� biến � Pháp.
NguyễnHuy Thiệp đã th� hai “qu� bom� � Pháp. Lần th� nhất là năm 1990, khi Tướngv� hưu được dịch và phát hành � Pháp.
Lầnth� hai là năm 2005, khi tiểu thuyết Tuổi 20 yêu dấu được dịch và xuấtbản tại Pháp. Trái với dư luận trong nước nhiều người không thích tiểu thuyếtcủa Nguyễn Huy Thiệp và cho ông không thành công � th� loại tiểu thuyết. Nhưngkhi ông chuyển hướng sang viết tiểu thuyết thì người Pháp vẫn tiếp đón nhận ôngnồng nhiệt không kém khi Tướng v� hưu ra mắt � đất nước này. Nhà xuấtbản Aube đã không ngừng hoàn chỉnh, tái bản cuốn tiểu thuyết.
ỞPháp không ch� dịch và xuất bản văn của Nguyễn Huy Thiệp mà h� còn chiếu phimchuyển th� t� truyện ngắn của ông (Những người th� x� của đạo diễnVương Đức), dựng kịch�
Mỗilần Nguyễn Huy Thiệp sang Pháp thì nhiều t� báo phỏng vấn viết v� ông, t� nhữngbáo lớn nhất như Le monde, Libération, le Nouvel Observateur đến những báo ítnổi tiếng hơn. Nhà báo k� cựu Jean Lacouture, một tên tuổi lớn � Pháp, đã từngnhiều lần phỏng vấn Ch� tịch H� Chí Minh, ông Phạm Văn Đồng, cũng tìm phỏng vấnNguyễn Huy Thiệp. Giống như trong viết văn, khi tr� lời báo chí Nguyễn HuyThiệp rất thông minh và thâm thúy, nói đa nghĩa khiến nhiều khi người dịchkhông biết phải dịch th� nào mới truyền tải được hết nghĩa.
KhiNguyễn Huy Thiệp sang Pháp thường � nhà bà Thụy Khuê nên bà có dịp chứng kiếnnhiều nhà văn Pháp tìm đến gặp, trò chuyện với Nguyễn Huy Thiệp, trong đó có cảnhà văn được giải Goncourt. Những cuộc trò chuyện cho thấy h� kính trọng NguyễnHuy Thiệp như một nhà văn lớn của nhân loại.
Nhữngtác phẩm của Nguyễn Huy Thiệp được in dạng sách b� túi � Pháp.
***
“Chúng tacòn đang n� Nguyễn Huy Thiệp�
Nhàphê bình Thụy Khuê cũng th� lý giải tại sao người Pháp quý trọng Nguyễn HuyThiệp như vậy. Theo bà, lý do là vì h� trọng giá tr� văn học của Nguyễn HuyThiệp. Giá tr� ấy nằm � ch� của ông. Ch� ấy được th� hiện qua đối thoại trongtruyện của Nguyễn Huy Thiệp. Có th� coi ông là kịch tác gia vì th�.
Ngườita yêu Nguyễn Huy Thiệp còn bởi xã hội mà ông đưa ra trong các tác phẩm vănchương rất tàn nhẫn nhưng nó lại cũng rất nhân đạo. Kịch Qu� � với ngườiphóng tác t� truyện ngắn Không có vua khi được dịch sang tiếng Phápthì đài phát thanh văn hóa của Pháp đã dựng kịch, rất hay. Bà Thụy Khuê nghecũng giật mình.
Độcgi� quốc t� nói chung và độc gi� Pháp nói riêng thích Nguyễn Huy Thiệp bởi vănchương của ông có tính nhân loại. “Nguyễn Huy Thiệp viết v� xã hội Việt Namthời ông sống một cách rất sâu sắc, nhưng nó cũng là bi kịch của con người nóichung. Dân tộc nào đọc mà hiểu được thì cũng thấy truyện của Nguyễn Huy Thiệpghê gớm quá� Mỗi ch� ông châm ngòi bút vào đều đau, đều ghê gớm, đều đáng chomình đọc. Với một s� ch� cực tiểu ông làm được một điều cực đại�, bà Thụy Khuênói.
Bàcho biết đã đọc khá nhiều nhưng chưa từng thấy tác gi� nào có th� mô t� s� tannát của một gia đình, s� tan nát của một xã hội lại sâu sắc mà ch� bằng một sốch� ngắn ngủi như Nguyễn Huy Thiệp. Mỗi nhân vật trong Không có vua làmột vũ tr� riêng nhưng ông có th� tóm gọn nhiều vũ tr� ấy ch� trong ít tranggiấy.
Khẳngđịnh giá tr� văn chương của Nguyễn Huy Thiệp, bà Thụy Khuê bày t� suy nghĩ bà“có cảm tưởng trong nước không hiểu Nguyễn Huy Thiệp với đúng tầm vóc của ông�.
Nhàphê bình Văn Giá cũng đồng tình điều này. Ông bảo, bằng chuyên môn của mình,ông hoàn toàn tin tưởng Nguyễn Huy Thiệp là nhà văn lớn của đất nước. Vănchương của ông có kh� năng đục thủng các biên giới địa lý và văn hóa đ� đi raquốc t�. Không phải vô c� mà Pháp dịch Nguyễn Huy Thiệp rất nhiều. Còn trongnước dường như chưa đánh giá đúng tầm vóc của ông. “Chúng ta còn đang n� NguyễnHuy Thiệp�, ông Giá nói.
***
NguyễnHuy Thiệp không phải là nhà văn phản kháng
BàThụy Khuê cho biết việc dịch Nguyễn Huy Thiệp sang tiếng Anh hạn ch� hơn nhữngbản dịch tiếng Pháp. Bà k� có lần Nguyễn Huy Thiệp đã trò chuyện với bà bày tỏông không hài lòng với các bản dịch tiếng Anh các tác phẩm của ông. Vì dịch giảđ� trình bày Nguyễn Huy Thiệp như một nhà văn phản kháng nhưng Nguyễn Huy Thiệpmuốn được coi mình ch� là nhà văn đúng nghĩa chung của t� này.
“CoiNguyễn Huy Thiệp là nhà văn phản kháng là quây tròn ông lại trong một vòng rấtnh� bé trong khi địa bàn tư tưởng của ông ấy rộng lớn hơn nhiều� Dương ThuHương nổi tiếng là một nhà văn phản kháng còn Nguyễn Huy Thiệp khác, đọc ôngkhó và dịch ông còn khó hơn. Bởi văn Nguyễn Huy Thiệp, t� một cách nôm na làth� văn ghềnh thác, khúc khuỷu, luôn có những ẩn d� giấu bên trong�, nhà phêbình Thụy Khuê nói.
II/ Một cuộc gặp mặt � Hà Nội
Bài của Nguyễn Tường Thiết.
ồn:
Tôi quen biết nhà văn Nguyễn Huy Thiệp do duyên văn ngh�. Vàonhững năm cuối của th� k� trước, tôi đọc nhiều truyện của anh và tôi rất thích.Theo tôi, anh là nhà văn xuất sắc nhất của Việt Nam trong thời k� “đổi mới�.
---
"VĂN CHƯƠNG NÓ BẠC LẮM!"
Vì vậy, năm 2006 khi tôi xuất bản � Hoa K� cuốn sách Nhất Linh -Cha Tôi vào dịp 100 năm ngày sinh của ông C� tôi (25.7.2006), tôi mang một sốsách v� Hà Nội với ch� đích tìm gặp anh đ� tặng sách.
Trong lần v� nước này, không những tôi được gặp anh Thiệp mà tôicòn có dịp tiếp xúc với những nhà văn khác cùng một s� người trong giới tríthức Hà Nội và tôi có ghi lại những cuộc gặp g� đó trong hồi ký mang tên MộtTrăm Ngọn Nến.
Mới tháng trước đây, vào dịp Tết Tân Sửu, cuốn sách th� hai củatôi Căn Nhà An Đông Của M� Tôi được ấn hành � Việt Nam. Trong sách đó có bàiMột Trăm Ngọn Nến ghi lại cuộc gặp g� của tôi với anh và các nhà văn khác � HàNội. Tuần l� trước tôi còn hy vọng anh đã đọc bài đó, nhưng bây gi� thì tôibiết chắc là anh chưa đọc. Bởi vì qua báo mạng tôi mới được biết anh b� đột quỵt� tháng 3.2020, t� đó anh ch� nằm trên giường hoặc ngồi dựa, tất c� tùy thuộcvào v� con; nhưng t� khi v� anh qua đời cuối năm ngoái thì tinh thần anh suysụp hẳn.
Đ� tưởng nh� anh tôi xin trích một đoạn trong bài Một Trăm NgọnNến.
Tôi nhìn ra h� Tây phía xa. Trong rặng cây xanh bên kia b� nổibật mái đ� của hai gian nhà lớn hai từng. Thấy tôi nhìn phía bên kia h�, c� Từch� tay v� phía ấy nói:
� Bên ấy là làng Thụy Khuê. Rặng cây xanh là vườn Bách Thảo. Haicái nhà lớn mái đ� kia là trường Bưởi.
� Th� h� c�? Cháu c� nghe mãi tên trường Bưởi bây gi� mới biếtnó � đấy đấy.
Trường Bưởi, cái tên rất thân quen. Chu Văn An ngàn đời treogương sáng... anh tôi vẫn cất tiếng hát, bài hát của ngôi trường một thu� nàoxa xôi anh đã từng in dấu.
Trường Bưởi, cùng với sóng nước h� Tây, đã đi vào văn chương.Tôi mê đoạn văn sau đây, nh� mãi. Có thật chăng một cuộc tình não nùng đã từngnẩy n� bên kia b� nước, sau lùm cây, trên bãi c�, phía góc trường kia?
“Hai mươi năm đã qua... Quanh h� đ� th� đã đổi thay, song thầnthái của h� vẫn là muôn thu�. Vẫn mênh mang th�, vẫn bình yên, thong dong, lãngđãng th� và say đắm th�. Với sương m� ban mai. Với vừng ráng chiều tà. Với rặngnúi xa. Kiên chưa lần nào vào lại sân trường xưa đ� vòng sau nhà bát giác tớilùm cây ấy, bãi c� ấy. Anh ch� t� rất xa, mé đường Thanh Niên mà nhìn v� góctrường đó, mặt h� dường như ngước nhìn anh bằng đôi mắt lấp lánh màu nâu củaPhương, với v� k� diệu và nỗi ngậm ngùi của tuổi thơ ấu, của tình yêu đã điqua, đã xa vời vợi. Và những chiều ngồi bên h� bao gi� anh cũng ngồi nán lạicho đến khi vừng ráng ch� còn đọng lại một ngấn đ� chạy ngang trời. Ấy là ánhhồi quang của cái đêm hai mươi năm trước, bên b� h�, sau lùm cây, trên bãi c�,phía góc trường...
Sóng h� dập dềnh, ì oạp v� vào b� c�. Xa xa, t� ch� pháo đội caox� chốt nổi trên đám bèo neo sâu trong h� một hồi kẻng khuya chậm rãi dóng lên.V� thần bảo h� cứu tinh cho s� trong trắng và trong sạch của đôi bạn, chẳngphải ai khác ngoài chính h�.
Gió th� dài. Im lặng lan xa. Hai người như th� vừa t� đáy nướcnổi bồng lên đ� rồi b� cuốn dạt ra mỗi ng�...�.
(Bảo Ninh - Thân Phận Tình Yêu).
Gió... không th� dài � đây, bây gi�, mà lồng lộng thổi t� mặt hồTây mênh mang phía trước.
Ngày hôm qua tôi nói với Bảo Ninh ngồi đối diện tôi nơi một bàntiệc:
- Tôi có đọc truyện Nỗi Buồn Chiến Tranh của anh. Không khítruyện này rất lôi cuốn khiến tôi đọc mà muốn ngộp hơi. Đọc xong tôi hiểu vìsao anh b� giằng co trong s� lựa chọn giữa hai nhan truyện Nỗi Buồn Chiến Tranhvà Thân Phận Tình Yêu. Tôi thích nhan đ� sau hơn, có l� bởi vì tôi b� mê hoặcbởi những đoạn anh viết v� những cuộc tình hơn là những đoạn anh viết v� cuộcchiến, tôi thích style văn rất mới của anh, cái lãng mạn trong văn phong anh,không phải cái lãng mạn tr� tình êm đềm kiểu T� Lực Văn Đoàn mà là th� lãng mạnchua xót và đớn đau. Tôi cho rằng mình đã đọc một truyện rất hay v� cuộc chiếntranh mà anh với tôi đã cùng trải qua và trực tiếp d� phần, t� hai phía đốinghịch.
Bên kia bàn, Bảo Ninh, tr� hơn tôi đúng một giáp, mái tóc đãđiểm sương bồng lên bù xù, hàng râu quặp trên mép, nhận lời khen của tôi mộtcách trịnh trọng, hơi kiểu cách: anh nắm chặt hai bàn tay vào nhau đ� phíatrước ngực kh� cúi đầu nói nh� “đa t�!�.
Trong lúc ăn Bảo Ninh luôn tay với chai rượu whiskey rót thêmvào cốc đưa lên miệng uống. Ch� mấy chốc chai th� hai đã được khui. Bàn tiệc cósáu bảy người. Một mình anh ta có l� đã tiêu th� nguyên gần một chai rượu mạnh.
Ngồi bên trái tôi, nhà văn Nguyễn Huy Thiệp yên lặng gắp đ� ăn,anh ăn nh� nh� không đụng tới một giọt rượu.
Bảo Ninh uống. Hết ly này đến ly khác. Mắt anh có một lúc rờitôi nhìn người ngồi cạnh tôi bên phải. Cặp mắt đã m� say của anh ánh lên mộttia nhìn dịu và đằm thắm, hẳn cũng là cái nhìn của nhân vật Kiên với nhữngngười n� trong Nỗi Buồn Chiến Tranh của anh.
Bên cạnh tôi là Đ� Hoàng Diệu - một nhà văn n� rất tr�, tác giảmột quyển truyện nổi tiếng Bóng Đè.
Tiệc tàn. Tôi hơi say. C� bàn có l� ch� có hai người không đụngtới rượu là Nguyễn Huy Thiệp và Đ� Hoàng Diệu.
Nguyễn Huy Thiệp quay qua tôi hỏi:
- Đ� tôi ch� anh v�. Anh có bận gì không?
- Không.
Anh ghé nói nh� vào tai tôi:
- Nhà anh Tô Hoài rất gần đây. Mình ghé thăm anh một lát rồi tôich� anh v� nhà tôi chơi...
Nơi mé h� gần b� hướng chùa Trấn Quốc có một người đang bơi, cáiđầu chồi ngụp trên mặt sóng. Hình ảnh b� tôi bơi với chú Đinh Hùng lại thoángtrong trí.
B� tôi đã ra đi bốn mươi ba năm trước... như con bướm trắng bayđi không tr� lại. Nếu còn sống thì hôm nay là sinh nhật th� 100 chúng tôi đãthắp một trăm ngọn nến trên chiếc bánh sinh nhật của ông.
Tôi đứng dậy nhìn đồng h� tay. Nh� tới cái hẹn tại nhà anhNguyễn Hu� Chi, tôi nói với c� T� xin kiếu v�.
Bước ra khỏi đình Yên Ph� tôi ngoái nhìn phía trước căn nhà câyliễu một lần cuối rồi đi r� v� phía cổng làng.
Mặc dù không dặn nhưng khi bước qua khỏi cổng làng tôi đã thấybác lái xe ôm ban sáng ngồi ch� tôi dưới một gốc cây. Thấy tôi bác lật đật đứnglên vứt điếu thuốc xuống l� đường. Lúc nẫy tôi đã định bụng không v� ngay kháchsạn mà tản b� một lát trên đường C� Ngư, nhưng thấy bác ta ch� t� sáng tộinghiệp, tôi đổi ý và đ� bác ta ch� v�.
Ngồi sau lưng bác tài trên chiếc xe hai bánh chạy ngược trênđường Thanh Niên, tôi nh� ngày hôm qua tôi ôm eo Nguyễn Huy Thiệp trên chiếc xegắn máy của anh ta và hình như cũng chạy qua con đường này. Không có ý niệm vềđường ph� � Hà Nội, tôi không biết anh Thiệp đã ch� tôi đi những đâu, qua nhữngcon ph� nào, ch� biết là anh ch� tôi đi xa lắm tôi ngồi lâu trên xe ê c� môngđít.
T� nhà hàng ăn chúng tôi đến thăm nhà văn lão thành Tô Hoài, tácgi� của tập truyện D� Mèn Ohiêu Lưu Ký tôi đã mê say đọc t� hồi còn nh�. AnhThiệp sau đó ch� tôi đến ph� Hàng Trống thăm một xưởng tranh hình như là củangười con anh. Chiều đến anh ch� tôi v� nhà anh � vùng ngoại thành Hà Nội rấtxa khu trung tâm thành ph�.
Khi chiếc xe rời con đường chính vào một con ngõ tôi đinh ninhsắp đến nhà anh. Nhưng không. Xe còn đi lâu lắm r� qua không biết bao nhiêu conngõ rắc rối rồi cuối cùng mới dừng lại trước căn nhà có b� tường rêu bao quanhvà có cổng g� kiến trúc giống như cổng một mái chùa hay một ngôi đình làng.
Nguyễn Huy Thiệp tắt máy xuống xe tra chìa vào � khóa đẩy haicái cánh cửa g� nặng n� dắt xe qua cổng. Bên trong m� ra một th� giới khác hẳnbên ngoài. Một khu tuy nằm trong lòng Hà Nội nhưng biệt lập yên tịnh và đặcbiệt là rất đồng quê. Qua bóng rợp của một khu vườn cây rộng, toàn cây ăn trái,nào nhãn, nào ổi, nào kh�... cây nào cây nấy nặng trĩu những qu�, một con đườnglát gạch dẫn tôi tới căn nhà hai tầng nằm ẩn sau vườn, nơi mà Không Có Vua,Tướng V� Hưu... cùng những tác phẩm khác của anh được thai nghén và sáng tác.
Tối đó anh Thiệp mời tôi dùng cơm tại nhà anh. Tôi nh� mãi bữacơm rau ấy vì đã t� lâu lắm rồi tôi không được ăn một bữa cơm rất thanh đạmnhưng đầy mùi v� quê hương. V� khuya anh đưa tôi ra đầu ngõ đón xe v� kháchsạn. Anh nói trước khi chia tay:
- Văn chương nó bạc lắm anh �! Phần thưởng quý nhất có l� là quanó chúng ta có được những người bạn mới � khắp bốn phương.
Văn chương nó bạc lắm anh �.
Ôi, câu nói sau cùng của anh với tôi nghe chua xót quá, anhThiệp ơi!
Nguyễn Tường Thiết
Seattle, Hoa K�, 20.3.2021
Vương Trí Nhàn's Blog
- Vương Trí Nhàn's profile
- 10 followers
